Staatsagent: kabinet loopt grote risico’s door KLM niet aan afspraken te houden

De Nederlandse Staat én KLM lopen grote risico’s nu de politiek niet van plan lijkt maatregelen te nemen tegen het schenden van afspraken die met KLM zijn gemaakt in ruil voor de coronasteun. Dit blijkt uit de vijfde en laatste rapportage die staatsagent dr Jeroen Kremers onlangs inleverde. Gisteren werd het stuk aan de Tweede Kamer gestuurd. Kremers hield namens de overheid toezicht op KLM, maar kreeg nauwelijks middelen om nakoming van de regels af te dwingen. Uit het relaas van de staatsagent blijkt duidelijk dat KLM zich al snel na het verkrijgen van de staatssteun niet meer hield aan de afspraken. Zo gauw de regels enigszins gingen knellen, week de vliegfirma er vanaf, zo staat te lezen in het verslag. Omdat de afspraken integraal onderdeel waren van de goedkeuring die de Europese Commissie gaf aan de staatssteun, loopt de regering nu het risico dat Europa alsnog zal besluiten dat de steun onrechtmatig is verleend. Dat kan leiden tot hoge boetes en tot gehele of gedeeltelijke terugvordering van het geld. Zwakke financiële positie KLMVoor KLM zou dat desastreus kunnen uitpakken, vooral omdat het bedrijf een zwakke financiële positie heeft, zo vermeldt Kremers. Doordat beloofde besparingen zijn uitgebleven en er geen of nauwelijks sprake is van efficiëntie-verbeteringen, is er grote kans dat het bedrijf binnenkort opnieuw moet aankloppen voor steun. Het risico bestaat dan dat de Europese Commissie minder makkelijk met de hand over het hart zal strijken. Het uitblijven van actie tegen het schenden van de afspraken, tornt aan de betrouwbaarheid van de overheid. Immers leidt het tot rechtsongelijkheid met bedrijven die zich wel netjes aan afspraken houden. Ook geeft het concurrenten van KLM die procederen tegen de staatssteun – onder meer RyanAir – instrumenten in handen om hun zaak harder te maken. In het snoeiharde rapport over KLM noemt Kremers de jaarrekening van het bedrijf “misleidend”. KLM “verbloemt en verdraait de feiten” over naleving van de voorwaarden van het steunpakket. Daarbij wordt fijntjes gewezen op het feit dat de voorwaarden die kleven aan de NOW-loonsteun wel nauwgezet zijn opgevolgd. Daar bestond immers het risico dat een deel van die steun zou worden teruggevorderd. Bij de leningen en het uitstel van belastingen was dat risico veel kleiner, waardoor KLM zich kennelijk niet geroepen voelde zich aan de regels te houden. Piloten veel te weinig bijgedragenDe staatsagent hekelt het feit dat de tegenvallende bijdrage die piloten hebben geleverd aan het herstel onbesproken blijft in het jaarverslag. Zij hebben 15 procent minder ingeleverd dan was afgesproken, terwijl de oorspronkelijke beoogde bijdrage al aanzienlijk was bijgesteld vanwege de onverwacht hoge inflatie. Kremers stoort zich aan het feit dat KLM op papier de Tax Governance Code van werkgeverslobby VNO-NCW onderschrijft, maar zich er desondanks niet aan houdt en dit ook niet meldt in het jaarverslag. De code houdt in dat een bedrijf zich niet alleen houdt aan de letter van de wet, maar ook handelt in de geest van de wet. “Waar in de jaarrekening van 2021 nog netjes vermeld stond dat KLM in gesprek was met de staatsagent om een einde te maken aan de belastingontwijking door piloten, wordt dit onderwerp in het verslag over 2022 geheel niet genoemd, terwijl er nog steeds geen oplossing is voor de situatie.” Accountants laten steek vallenOndanks deze en andere onvolkomenheden in het jaarverslag, hebben de accountants van KPMG en PwC er hun goedkeuring aan verleend. Daarbij is volgens Kremers belangrijke informatie voor aandeelhouders weggelaten. Het niet vermelden van deze informatie kan alleen maar worden verklaard als de accountants over informatie beschikten dat het weglaten geen financiële risico’s voor KLM kan opleveren. “Bijvoorbeeld dat handhaving door de Staat niet zal plaatsvinden”, meldt Kremers. De staatsagent betwijfelt of die informatie er was, immers heeft de minister van Financiën op 30 mei 2022 nog aangegeven dat zij het niet nakomen van de afspraken door KLM onacceptabel vindt. Aan de Tweede Kamer beloofde zij te onderzoeken of er alsnog mogelijkheden bestaan om KLM eraan te houden. De Kamer nam zelfs een motie aan met die strekking. Kremers verbloemt niet dat hij geen hoge pet op heeft van het werk van de accountants. Zijn conclusies zijn besproken met de twee bureaus, waarna deze zich distantieerden van Kremers’ conclusies. 700.000 euro staatssteun per pilootHet eindrapport is weinig positief over de rol die piloten hebben gespeeld in het ontlopen van de afspraken rond de coronasteun. “Geen enkel bedrijf heeft zoveel staatssteun ontvangen als KLM. Omgerekend hebben we het over 700.000 euro per piloot, waarvan 200.000 euro NOW-subsidie die de belastingbetaler nooit meer terugziet.” Desondanks hebben de piloten nauwelijks bijgedragen aan het herstel van KLM, geholpen door hun collectieve arbeidsovereenkomst die stroef en star is. Die overeenkomst staat het flexibel functioneren van het bedrijf zelfs in de weg. Reden voor de staatsagent om de regering te wijzen op de mogelijkheid om bij een volgende keer aanbellen voor staatshulp de zaak gecontroleerd failliet te laten gaan. Na een doorstart is KLM dan ook verlost van de rigide cao’s van de piloten. Overigens is het probleem van de buitenlandse belastingontwijking door de vliegeniers nog steeds niet opgelost. Zelfs is de voorgestelde magere bijdrage van 125 euro per maand voor het – nu nog gratis – woon-werkverkeer niet geaccordeerd door vakbond VNV. Kremers liet onderzoek doen naar die bijdrage en komt tot de conclusie dat die minstens vier keer zo hoog zou moeten zijn. 500 euro per maand dus en mogelijk zelfs meer. De piloten schreeuwden om het hardst nadat zij dit eindrapport vóór de definitieve publicatie mochten inzien. Ze schreven samen met andere bonden een brief op poten waarin de staatsagent werd beticht van persoonlijke voorkeuren en ongegronde conclusies. VNV niet in gesprek gegaanOpmerkelijk genoeg heeft de pilotenvakbond VNV tijdens de steunperiode nooit een gesprek aangevraagd met de staatsagent, zo meldt Kremers fijntjes. Er werd derhalve vooral via de media gecommuniceerd, waarbij hij veelvuldig persoonlijk werd aangevallen. Niet erg sjiek. Kremers heeft het nodige geleerd van zijn periode bij KLM. Hij adviseert het kabinet nu het de volgende keer beter te doen. Met onder meer een draaiboek dat vooraf al is opgesteld, temeer omdat de kans groot is dat KLM in de toekomst opnieuw aan het staatsinfuus moet. “Die draaiboeken bestaan ook voor banken die in de problemen komen en zou ook moeten worden opgesteld voor KLM.” Bij calamiteiten hoeft dan niet in alle haast een plan te worden gesmeed, maar is vooraf goed nagedacht over voorwaarden aan de steun en handhaafbaarheid van de regels. Bonus betaald uit NOW-subsidiesHet complete eindrapport van de staatsagent bij KLM is snoeihard, maar eerlijk. Hij plaatst niet alleen kanttekeningen bij het nalatige gedrag van KLM, maar ook bij het gebrek aan actie bij het kabinet en het functioneren van de accountants. Moreel vindt Kremers het onbestaanbaar dat KLM direct na het beëindigen van de kredietfaciliteiten het personeel een extra bonus toekende, deels gefinancierd met NOW-gelden uit de belastingpot. KLM had er ook voor kunnen kiezen de overbodige subsidie terug te geven aan de samenleving. “Eerder stortte een bedrijf als Booking.com de formeel terecht maar maatschappelijk onterecht verkregen NOW-steun vrijwillig terug.” Het complete verslag van de staatsagent is te lezen via deze link.