Evaluatie staatssteun KLM: belangrijkste vraag onbeantwoord

(leestijd circa 4 minuten) Was KLM het waard om gered te worden met miljarden euro’s van de belastingbetaler? Die vraag blijft onbeantwoord in de evaluatie die gisteren naar de Tweede Kamer werd gestuurd. De Staat durfde het niet aan om de vraag te stellen. Het is tekenend voor de roze bril waarmee opeenvolgende kabinetten kijken naar de luchtvaart en naar KLM in het bijzonder. Feiten lijken er niet toe te doen, slechts niet-onderbouwde gevoelens van ‘nationaal belang’ bepalen al decennialang het luchtvaartbeleid. Daarom blijft de vraag welk publiek belang is gediend met de redding van KLM ook nu weer onbeantwoord. In opdracht van het Ministerie van Financiën stelde accountantskantoor EY een lijvig rapport op over de gang van zaken rond het hulppakket ad bijna 7 miljard euro. Het biedt een ontluisterend beeld van het amateurisme op het ministerie en de onbetrouwbaarheid van KLM. Over het breken van de afspraken door KLM is al veel geschreven: het bedrijf bezuinigde onvoldoende, verhoogde salarissen, maakte geen einde aan het faciliteren van belastingontwijking door piloten met een buitenlands adresje en bracht onvolledige en onjuiste financiële informatie naar buiten. Pikant is dat EY vaststelt dat de lening door de Staat veel te goedkoop aan KLM verstrekt is. Gezien de enorme financiële risico’s op dat moment had de rente veel hoger moeten zijn om recht te doen aan die risico’s. De constatering staat in schril contrast met uitingen van KLM-medewerkers in die periode die meenden dat hun werkgever het vel over de oren werd gehaald. AmateuristischHet rapport van EY maakt echter vooral duidelijk hoe amateuristisch onder leiding van huidig eurocommissaris Wopke Hoekstra (destijds minister van Financiën) de steunoperatie werd opgezet en uitgevoerd. De miljarden werden aan KLM verstrekt vrijwel zonder voorbehoud, zonder harde voorwaarden en zonder mogelijkheden om de firma aan de afspraken te houden. Dit leidde ertoe dat een van de belangrijkste doelen om KLM te steunen met zoveel belastinggeld, niet werd gehaald. Het bedrijf kwam niet sterker uit de coronacrisis, integendeel. Staatsagent dr Jeroen Kremers in een reactie op de evaluatie: “KLM schond de financiële voorwaarden en door Financiën zijn deze niet gehandhaafd. Daarmee is, ondanks de milardensteun, het risico niet afgenomen dat KLM binnen afzienbare tijd opnieuw in de problemen komt en wederom aanklopt voor steun van de belastingbetaler.” Om herhaling van het foutenfestival de volgende keer te voorkomen, adviseren zowel Staatsagent als nu ook EY de regering om alvast een draaiboek op te stellen voor het geval KLM-baas Rintel binnenkort weer aan de bel trekt in Den Haag. In zo’n draaiboek moet zijn opgenomen hoe het bedrijf op een ordentelijke manier kan worden gesaneerd of failliet kan gaan zodat het na de doorstart af is van de huidige knellende – want veel te dure – arbeidscontracten. Hou de ambtenaren er voortaan buiten“Laat een toekomstige steunoperatie niet meer vormgeven door beleidsambtenaren, maar door een professionele nationale investeringsbank”, aldus Kremers in zijn reactie op de evaluatie. Ronduit schokkend is de constatering van EY dat ambtenaren bij het begin van de steunoperatie al wisten dat de gestelde voorwaarden problemen zouden opleveren bij de handhaving. Dit volgt uit juridische adviezen die achteraf werden ingewonnen nadat de onbetrouwbaarheid van KLM was gebleken. EY mocht die adviezen wel inzien, maar ze werden eerder onthouden aan de Tweede Kamer. Ondanks deze kennis legde Hoekstra het miljardenpakket met de gammele voorwaarden voor aan de Tweede Kamer en de Europese Commissie. Toen het parlement aandrong op sancties vanwege het schenden van de afspraken door KLM, zou dat juridisch onhaalbaar zijn, zo meldde destijds Steven van Weyenberg. Deze had inmiddels de positie van Hoekstra overgenomen na zijn plotse vertrek naar Brussel. Eigen positie ondermijndTekenend voor het amateuristische optreden van Hoekstra is dat hij zijn eigen onderhandelingspositie al vanaf dag één ondermijnde door te stellen dat hij “koste wat kost” KLM overeind zou houden. Dat zorgde ervoor dat andere betrokken partijen, zoals banken, toeleveranciers en aandeelhouders, zelf geen poot uitstaken om de vliegfirma van de ondergang te redden. Hoekstra maakte het bovendien mogelijk dat de banken hun risico’s in het dossier KLM fors konden afbouwen ten koste van de belastingbetaler. Vóór de steunoperatie liepen zij het risico 665 miljoen euro te verliezen vanwege lopende financieringen, nadat Hoekstra ingreep was dat nog maar 240 miljoen euro. Dat was het bedrag dat niet viel onder de 90 procent staatsgarantie die de minister weggaf. Dreiging KLMBelangrijk is ook het advies van EY om de Staatsagent een volgende keer een steviger positie te geven en in te bedden in een bestaande overheidsorganisatie. Dit keer was agent Kremers als persoon verantwoordelijk voor het toezicht. Dat maakte hem kwetsbaar om door KLM in persoon aansprakelijk gesteld te worden bij al te kritische geluiden. Zo’n onsympathieke stap was niet ondenkbaar, omdat het bedrijf eerder al had gedreigd een manager van Schiphol persoonlijk voor de rechter te slepen vanwege de publicatie van een rapport dat ongunstig uitpakte voor KLM. Al met al kent de redding van KLM alleen maar verliezers, zo concludeert de Volkskrant in een gisteravond verschenen artikel. “De meeste mensen hebben er een wrange nasmaak aan overgehouden. KLM heeft het geld geïnd, maar zich niet aan de afspraken gehouden; de staatsagent had geen macht om in te grijpen en ook de overheid stak geen poot uit. De reddingsoperatie lijkt alleen maar verliezers te kennen.” Ook bij de aanbieding van de evaluatie aan de Kamer, durft het kabinet het niet aan om de vraag te beantwoorden wat het publieke belang was van de zeven miljard euro die in KLM werd gestoken, zo meldt de krant. Of dat belang er überhaupt is, wordt pas volgend jaar bekeken tijdens een evaluatie van het aandeelhoudersschap van de Staat in KLM en de Franse moeder Air France-KLM.