PFAS: hoe de prijs van vliegcomfort wordt betaald met onze gezondheid

(leestijd circa 3 minuten) Het gebied rond Schiphol is vergiftigd met PFAS, een groep chemicaliën die in ultralage concentraties al levensgevaarlijk is voor mens en milieu. De prijs van het vliegcomfort wordt betaald met de gezondheid van nietsvermoedende omwonenden. Het verhaal van PFAS begint in 1936 bij chemieconcern DuPont dat op zoek was naar een veiliger alternatief voor giftige en brandbare gassen in koelkasten. Ingenieur Roy J. Plunkett ontdekte per ongeluk polytetrafluorethyleen, een wit en glibberig poeder dat later de naam teflon zou krijgen. Teflon was opmerkelijk inert; het reageaerde nauwelijks met andere stoffen, zelfs niet met sterke zuren of basen. De oorzaak is de extreem sterke verbinding tussen de elementen koolstof en fluor. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd teflon al snel onmisbaar voor het Manhattan Project vanwege zijn weerstand tegen het corrosieve uraniumhexafluoride dat nodig was voor de bouw van een atoombom. Het nut bleek echter veel breder dan alleen in het militaire domein. Dezelfde pakkingen en afdichtingen die in nucleaire fabrieken werden gebruikt, werden geïnstalleerd in brandstoftanks en vliegtuigmotoren om ze te beschermen tegen olie en water. De teflonproductie werd door de Amerikaanse overheid fors opgeschaald. Om teflon te produceren waren ‘verwerkingshulpmiddelen’ nodig, zoals PFOA of voluit perfluoroctaanzuur. Dit goedje werd ook wel C8 genoemd. Het zuur, met een teflon-achtige staart en een waterminnende kop, maakte het mogelijk om de teflon-grondstof (TFE) in water te verspreiden. Dat was cruciaal om explosies tijdens de productie te voorkomen. Hoewel teflon zelf als redelijk veilig wordt beschouwd omdat de lange ketens van atomen het moeilijk maken om door het lichaam te worden opgenomen, bleek de hulpstof PFOA allesbehalve onschuldig. Niet gedeeld met het publiekAl in de jaren ’60 van de vorige eeuw toonde DuPont’s eigen onderzoek aan dat C8 giftig was voor ratten, honden en zelfs apen. Het veroorzaakte schade aan meerdere organen. Maar deze bevindingen werden niet gedeeld met de wetenschappelijke gemeenschap, laat staan met het grote publiek. De reden voor de toxiciteit en het gevaar van C8 en vergelijkbare chemicaliën ligt in diezelfde koolstof-fluorverbindingen. Ze zijn ongelooflijk stabiel en worden niet afgebroken in het milieu of het lichaam. Bovendien lijken ze op vetzuren, waardoor ze zich via bloedeiwitten door het lichaam verspreiden en zich ophopen. Hoewel teflon veelvuldig werd gebruikt in vliegtuigonderdelen, is een veel grotere bron van besmetting afkomstig van blusschuimen en brandstoffen. Chemicaliën zoals PFOS (perfluoroctaansulfonzuur) en PFOA werden toegepast in de productie van vlek- en waterafstotende producten, maar bleken ook uitstekend te voldoen als ingrediënt voor blusschuim of als additief in de kerosine. PFOS bijvoorbeeld verlaagt de oppervlaktespanning van water en creëert schuim dat vuur snel blust. Maar zowel militaire bases als luchthavens oefenen frequent brandbestrijding met deze schuimen. Daarnaast komen er regelmatig incidenten voor waarbij het schuim werd ingezet. Hierdoor sijpelen de PFAS weg in de omliggende bodem en het grondwater. Dit heeft geleid tot de ernstige besmetting in onder meer de regio Schiphol. Iedereen besmetDe besmetting is niet lokaal gebleven. Door de persistentie zijn PFAS inmiddels in een groot gebied te vinden rond het vliegveld, zelfs tot in het drinkwater toe. Bloedmonsters van duizenden Amerikanen toonden aan dat in 2000 een volle 100 procent van de geteste personen C8 in hun bloed had. Een uitgebreide studie uit 2013 bevestigde een waarschijnlijk verband tussen C8 en zes menselijke ziekten, waaronder schildklieraandoeningen, teelbalkanker en nierkanker. Hogere concentraties in het bloed verhogen het risico. Brandweerlieden, die direct met het schuim werken en uitrusting dragen die ook PFAS bevat, hebben vaak bijzonder hoge PFAS-niveaus. Een studie toonde aan dat bloed- of plasmadonatie hun niveaus kunnen verlagen – een wrange parallel met de aderlatingen uit een ver verleden. Extreem lage limietPas recentelijk, in april 2024, heeft de Amerikaanse milieuwaakhond EPA wettelijke limieten vastgesteld voor PFAS in drinkwater. Voor PFOA en PFOS is dit vastgesteld op een extreem lage 4 deeltjes per biljoen (1000 miljard). Dat is significant lager dan de oorspronkelijke ‘veilige’ niveaus die door de lobby van de industrie werden voorgesteld. Het illustreert hoe bezorgd de wetenschap inmiddels is over de effecten van PFAS. Het antwoord van de lobby is het introduceren van steeds weer nieuwe varianten, waarbij vaak maar één atoom wordt veranderd in het molecuul. Met nieuwe namen en zonder regels komen er voortdurend vergelijkbare stoffen op de markt. Zo is het relatief nieuwe GenX een ingekorte opvolger van C8, die vergelijkbare risico’s met zich meebrengt. De luchtvaart heeft aanzienlijk bijgedragen aan het wereldwijde besmettingsprobleem. Het is daarom essentieel dat de sector zijn verantwoordelijkheid neemt voor het verleden, de huidige emissies stopt en bijdraagt aan het opruimen van de rotzooi. Gezien de persistentie van PFAS is de besmetting bij luchthavens een probleem dat nog decennia (of langer) zal aanhouden. Bekijk onderstaande video over de geschiedenis van PFAS en de gevaren voor de gezondheid van mens en milieu. De wettelijke grens (in de VS) is inmiddels één druppel in vijf Olympische zwembaden. In ons land worden nog steeds veel hogere concentraties van het gif toegestaan. SchipholWatch is – samen met tien andere organisaties, waaronder een beroepsvereniging van brandweerlieden – betrokken bij een proces om het gebruik van PFAS in onder meer de vliegindustrie uit te bannen en om een oplossing te eisen voor de grootschalige besmetting in de regio. How One Company Secretly Poisoned The PlanetNo Description