HET PAROOL 8 JUNI 2024 HERMAN STIL: Verkeersleiding, ministerie en Schiphol wisten al veel langer dat het een horrorzomer vol vliegherrie wordt Ruim tien weken lang elke dag gemiddeld 144 vliegtuigen extra over Amsterdam, Amstelveen, Weesp en Duivendrecht, boven op de honderden toestellen die normaal al overkomen. Het wordt een zomer vol vliegherrie door – al dan niet bewust – geblunder bij Luchtverkeersleiding Nederland en een gebrek aan ruggengraat in Den Haag. Herman Stil 8 juni 2024, 12:00 Onderhoudswerkzaamheden aan de Zwanenburgbaan op Schiphol.Beeld ANP Uit een reconstructie, op basis van gesprekken en documenten in bezit van deze krant, blijkt dat Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL) en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat al zeker drie maanden wisten dat een van de belangrijkste landingsbanen van Schiphol, de Zwanenburgbaan, deze zomer helemaal niet gebruikt kan worden. Omwonenden, gemeenten en Schipholaandeelhouder Amsterdam wisten tot afgelopen week van niets. Ook was bij LVNL en het ministerie al bekend dat het vliegverkeer moet verhuizen naar de Buitenveldertbaan en de Oostbaan. Dat betekent zeker 76 zomerdagen lang tot 10.000 vluchten extra boven dichtbevolkte woonwijken van Weesp, Duivendrecht, Zuidoost, Buitenveldert en Amstelveen. Of, in het geval van de Oostbaan, 1000 extra vluchten dwars over Amsterdam, van Noord via de binnenstad naar Zuid. Cruciaal landingssysteem Jaarlijks gaan alle zes de banen van Schiphol er beurtelings een week uit voor regulier onderhoud. Kapotte lampen worden vervangen, de baan geveegd en zo nodig gerepareerd. Normaal lukt dat in een week. Maar voor de ingreep aan de pas vervangen Zwanenburgbaan trekt Schiphol eind 2023 het dubbele uit. Naast de eigen werkzaamheden gaat LVNL een cruciaal landingssysteem vervangen. Dat Instrument Landingssysteem (ILS) helpt piloten bij het naderen op de juiste hoogte en in de juiste richting te blijven, ongeacht weersomstandigheden. De benodigde antennes en apparatuur zijn in 1994 voor een periode van 15 jaar aan beide zijden van de Zwanenburgbaan neergezet. Maar 2009 gaat ongemerkt voorbij. LVNL ziet geen reden het afgeschreven systeem te vervangen omdat het nog veilig werkt. Liever wordt geld in andere projecten gestoken. Tot driemaal toe laat LVNL bij groot onderhoud aan de Zwanenburgbaan de mogelijkheid passeren om het ILS te vernieuwen. Pas als begin 2023 de baan vervangen wordt, vernieuwt de organisatie het systeem aan de noordkant (voor landingen vanuit het zuiden). Pas in november 2023 informeren Schiphol en LVNL in reguliere overleggen het ministerie, de omliggende gemeenten (verenigd in de BRS) en omwonenden (MRS) dat de antennes en apparatuur aan de zuidkant (voor vluchten vanuit het noorden) zomer 2024 worden vernieuwd. Gewoon voor landingen gebruikt De twee geven daarbij aan dat ze – op twee weken in juni na – de baan gewoon voor landingen kunnen blijven gebruiken. Zonder het cruciale ILS kan dat via satellietnavigatie (in verkeersleidingsjargon: de RNP-procedure). Maar bij die toezegging komt, ook tot verrassing van Schiphol, een bijsluiter van LVNL: óf dat ook lukt, ligt nog niet vast. Desondanks gaat het verantwoordelijke ministerie van I&W half februari met de onderhoudsplannen akkoord. Met één voorbehoud: lukt het toch niet om vanaf 1 juli op de Zwanenburgbaan te landen, moet onderhoud worden uitgesteld of het aantal vluchten omlaag. Zowel Schiphol als het ministerie gaan er op voorspraak van LVNL vanuit dat de datum zal worden gehaald. De inkt op de goedkeuring is nog niet droog of LVNL laat alleen aan het ministerie – dat vervolgens Schiphol verwittigt – weten dat het toch niet lukken. Zeker tot 1 september kan er niet op de baan worden geland. Het is vanwege ‘personeelstekort’ niet gelukt voldoende verkeersleiders voor de alternatieve landingsprocedure op te leiden. De verkeersleiding kan ook niet aangeven wanneer voldoende personeel is omgeschoold. Veiligheid Als het ministerie, eerst ambtelijk en daarna ‘politiek’ aandringt op uitstel van de werkzaamheden omdat de gevolgen voor de omgeving te groot zijn, laat LVNL weten dat dat vanwege de veiligheid niet mogelijk is. Het systeem is immers al 15 jaar afgeschreven, specialisten om te vervangen zijn dungezaaid en de eerstvolgende mogelijkheid voor vervanging is in 2030. Tegen die tijd zal het ILS volgens de deskundigen van LVNL-afdeling Communication, Navigation en Surveillance niet meer voldoen aan de meest basale functies. Uit metingen blijkt volgens hen dat de sterkte van het ILS-signaal steeds verder afneemt. Het ministerie vertrouwt de zaak niet en gelast – uitzonderlijk voor een mede-overheidsorganisatie – halsoverkop een second opinion. Vanwege de korte tijd heeft onderzoeksbureau To70 slechts ruimte voor een ‘feitenonderzoek’. Drukste vliegperiode Zelfs dat valt dramatisch uit voor de verkeersleiding. LVNL kan niet aantonen dat het ILS-systeem dusdanig wankel is dat het direct moet worden vervangen. Dát de radiosignalen afzwakken blijkt nooit te zijn vastgelegd. Op de vraag waarom het dan onvermijdelijk is dat het ILS nota bene in de drukste vliegperiode van het jaar moet worden vervangen, blijven de verkeersleiders het antwoord schuldig. Normaliter plant Schiphol langdurig onderhoud juist in de late winter en het vroege voorjaar. Niet alleen wordt dan veel minder gevlogen – zodat de verplaatsing van vluchten minder hinder veroorzaakt – ook zullen dan weinig omwonenden in de tuin of op het balkon zitten. Vluchten verminderen Het ministerie dringt aan op de andere optie: het aantal vluchten tijdens de onderhoudsperiode zodanig verminderen dat geen extra overlast ontstaat. In de drukke zomerperiode gaat het om maar liefst 200 landingen per dag. Daar voelt Schiphol, dat verantwoordelijk is voor de ‘declaratie’ van het aantal mogelijke vluchten, niets voor. De capaciteit voor zomer 2024 is met zeer veel moeite in december 2023 verdeeld, de bijbehorende vliegtickets al verkocht. Dat is opvallend. Tussen mei 2022 en eind 2023 kon de luchthaven het aantal vluchten wel – af en toe fors – omlaag brengen toen vanwege personeelstekorten de wachtrijen op Schiphol tot ver buiten de terminals stonden. Maar als het om geluidsoverlast gaat, blijkt de luchthaven daar niet toe bereid. Ook Schiphol voelt zich door LVNL op het verkeerde been gezet. Op de vraag waarom niet alsnog is besloten het aantal zomervluchten te verminderen, verwijst een luchthavenwoordvoerder naar LVNL: “Het is niet ons onderhoud.” LVNL laat desgevraagd weten niet te gaan over het aantal vluchten; dat is een zaak van Schiphol. “Wij voeren alleen uit.” Voor het blok En daarmee staat luchtvaartminister Mark Harbers voor het blok. Nog in februari laat hij aan de Tweede Kamer weten dat het bij baanonderhoud op Schiphol afgelopen moet zijn met steeds weer die verplaatsing van vluchten en overlast. “Bij toekomstig baanonderhoud kan er niet langer van worden uitgegaan dat geluidsgrenzen worden verlegd of vrijstellingen verleend als er geen verzachtende maatregelen worden genomen.” Dat betekent dat de luchthaven in het vervolg bij groot onderhoud het aantal vluchten zodanig moet verminderen, dat in de Schipholregio geen extra overlast ontstaat. Dit naar aanleiding van de helse hinder die Aalsmeer en Uithoorn afgelopen najaar ondervonden vanwege onderhoud aan de Kaagbaan. Nog geen vier maanden later moet Harbers op zijn woorden terugkomen. De demissionair luchtvaartminister durft het vanwege de door de LVNL veroorzaakte tijdsdruk niet aan de benodigde 200 vluchten per dag te schrappen – en zo duizenden vakantiegangers te treffen. Knarsetandend geeft het ministerie toestemming om deze zomer honderdduizenden Amsterdammers en Amstelveners extra te belasten met vlieglawaai. Op het matje Wel roept Harbers Schiphol en LVNL op het matje en stelt strenge eisen aan de maatregelen voor de bescherming van de omgeving. De verkeersleiding moet op korte termijn met een ‘verbeterplan’ komen waardoor dit nooit meer kan voorkomen. Schiphol moet in het onderhoudsprogramma voor 2025 duidelijk maken hoeveel vluchten worden ingeleverd om extra hinder te voorkomen. Zo niet, dan komt er geen toestemming voor onderhoud. Of dat lukt, zal begin 2025 blijken als de Buitenveldertbaan drie maanden lang aan de beurt is voor groot onderhoud. Ook daar zal de verkeersleiding het ILS vervangen. Over de auteur: Herman Stil is redacteur economie bij Het Parool en schrijft onder meer over het Amsterdamse bedrijfsleven, luchtvaart en Schiphol, vastgoed en de techsector.