Zaterdag jl. een stuk in de Volkskrant over het gedrag van Schiphol: liegen en bedriegen, knoeien met cijfers en afspraken die volledig genegeerd worden. En onze overheid laat het gewoon gebeuren..... Als staatsagent keek Jeroen Kremers ruim twee jaar lang mee over de schouder van de directie van luchtvaartmaatschappij KLM. Hij schrok van wat hij aantrof: geknoei met cijfers en aan de laars gelapte afspraken. 'Ik werd argwanend en dacht: oké, als dit het spel is, dan moet ik oppassen.' Toen Jeroen Kremers (64) een belletje kreeg uit Den Haag, had hij nattigheid kunnen voelen. Het was eind 2020 en de overheid had zojuist het door corona in nood verkerende KLM van een faillissement gered. De luchtvaartmaatschappij kreeg tegen voorwaarden 3,4 miljard euro staatssteun. Of Kremers, oud-topambtenaar en ex-bankier, in de hoedanigheid van 'staatsagent' in de gaten wilde houden of KLM zich aan die afspraken hield. Er viel hem meteen iets op, herinnert Kremers zich. 'Ik sprak ambtenaren op de ministeries van Financiën en Infrastructuur en Waterstaat (I&W). En iedereen had het echt gehad met KLM. Ze hadden maanden met het bedrijf onderhandeld over de reddingsoperatie. En KLM kwam voortdurend terug op gemaakte afspraken. Dat 'terugroeien', zoals ze dat in Den Haag noemden, waren ze beu.' Geen teken aan de wand, dacht Kremers, het kan een misverstand zijn. Bovendien lag er inmiddels een contract. 24 pagina's aan spijkerharde afspraken over onder meer bezuinigingen en loonoffers. Ondertekend door de hoogste bazen van KLM en moederbedrijf Air France-KLM. Daar zouden ze niet onderuit proberen te krabbelen. Niets bleek minder waar. Kremers is geen onbekende in de boardroom. Hij begon als ambtenaar bij het ministerie van Financiën, waar hij het in rap tempo schopte tot plaatsvervangend thesaurier-generaal. Hij vertrok naar Washington voor een bestuursfunctie bij het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Bij terugkomst werd hij bestuurder bij achtereenvolgens ABN Amro en de Royal Bank of Scotland. Hij bekleedde een trits aan commissariaten, onder meer bij NS, Robeco en Uber. Wat hem al die tijd van pas kwam, is zijn vriendelijke voorkomen. Jongensachtige blos op de wangen, volle bos haar. Hij weegt zijn woorden zorgvuldig. Je zult 'm niet snel op een pikante uitspraak betrappen. Des te opvallender zijn de stevige conclusies die Kremers als staatsagent trekt over KLM. Het bedrijf dat met miljarden euro's belastinggeld overeind werd gehouden, is een 'onbetrouwbare partner gebleken'. 'Niet alleen ten aanzien van het omgaan met die voorwaarden. Maar ook ten aanzien van het informeren van mij en het ministerie van Financiën.' De relaties tussen de KLM-directie en de staatsagent bekoelden al kort na zijn aantreden, blikt Kremers terug. Dat begon toen het bedrijf een van de belangrijkste afspraken aan de laars lapte. Volgens het contract zou KLM structureel minder moeten uitgeven, maar daar zag Kremers weinig van terug in de meerjarenbegroting. 'Daaruit bleek dat het bedrijf al snel juist te veel ging uitgeven.' Kremers trok aan de bel, wat leidde tot een 'forse discussie'. 'De directie zei: er is helemaal geen afspraak dat we in de toekomst zoveel moeten bezuinigen. Dus ik ga terug naar het ministerie: stukken en correspondentie lezen. Uit alles bleek klip en klaar dat het wél was afgesproken. Maar het bestuur bleef dat staalhard ontkennen. Toen wist ik: dit is dus dat terugroeien.' Dat lijkt me een vreemde ervaring. 'Zo ervoer ik dat ook. Ik ga er altijd van uit dat een gesprekspartner eerlijk en transparant is. Nu werd ik argwanend en dacht: oké, als dit het spel is, dan moet ik oppassen. Ik ga vanaf nu consultants inhuren, die onder meer bij British Airways hadden gewerkt. Die gaan alle rapporten en cijfers die ik van KLM krijg controleren. En inderdaad bleek dat ik bij herhaling informatie kreeg die echt niet klopte. Dus wat doet dat met je? Niks geloven, maar alles controleren. 'Bij herhaling werd het contract willens en wetens met de voeten getreden. En daar is men in eerste instantie absoluut niet transparant over. Zo ontdekte ik diep in een document dat medewerkers over 2022 weer winstdeling zouden ontvangen. Ik zei direct: dat kan niet, dat is tegen de afspraken. Dat heeft niets geholpen, want die winstdeling is toch uitbetaald.' De KLM-directie moppert flink op u. Ze vindt dat u te weinig begrip heeft voor haar situatie. De directie zegt bijvoorbeeld: er is een grote krapte op de arbeidsmarkt, dus we moesten personeel wel beter betalen. 'Ik heb daar altijd begrip voor getoond. Bij alle loonstijgingen hield ik rekening met de hoge inflatie. Maar voor het meenemen van personeelstekorten wilde ik wel onderbouwing. Neem het voorbeeld van de piloten. KLM-piloten worden in vergelijking met concurrenten beter betaald en werken minder uren. Dus als er dan krapte wordt beweerd in die pilotenmarkt, dan ben ik benieuwd naar de feiten. 'Die hebben ze geprobeerd te geven. De KLM-directie stuurde me een rapport van het adviesbureau Oliver Wyman. Ik ben iemand van de inhoud, dus ik ging dat lezen. En wat bleek: dat rapport concludeert dat de VS een tekort aan piloten heeft, maar Europa juist een overschot.' De staatsagent publiceerde in totaal vijf rapporten. KLM en de vakbonden reageerden vaak geërgerd. Vooral het afgelopen jaar verhardde de toon. Kremers werd steeds meer gezien als de verpersoonlijking van de bemoeizuchtige overheid. De pilotenvakbond sprak van een 'ware kruistocht'. KLM betichtte hem van 'ongefundeerde persoonlijke meningen'. Heeft u zich verbaasd over de harde kritiek op uw werk? 'Zeker. KLM heeft lang gevraagd, schrijf alsjeblieft niets over die piloten, dat levert veel gedoe op. De organisatie is eerlijk gezegd nogal naar binnen gericht. Toen ik dat toch deed, is er echt op de man gespeeld. Er werd geschreven: de rapporten zijn Kremers persoonlijke meningen. Dat is op de man spelen, bully-gedrag. Daarmee ben je bij Kremers aan het verkeerde adres.' De KLM heeft volgens sommigen de houding: betalen en bek houden. Heeft u dat ook gemerkt? 'De sfeer bij KLM is: wij zijn belangrijk voor Nederland, dus is het voor de hand liggend dat de overheid ons steunt. Ik vond het mijn taak dat te nuanceren. Het bedrijfsbelang van KLM is niet altijd identiek aan het publieke belang van Nederland. 'De samenleving is in transitie. We hebben meer aandacht voor klimaat en ongelijkheid, en letten scherper op het gedrag van grote, machtige bedrijven. Dat is gezond. Men vraagt zich af: wanneer is KLM wel nuttig voor Nederland en wanneer niet? KLM heeft nu de uitdaging zich daaraan aan te passen. Maar dat gaat zich voltrekken na mijn tijd.' Bij KLM heerst een jubelstemming: we hebben de coronacrisis overleefd, dus de reddingsoperatie is geslaagd. 'Het bedrijf is niet failliet gegaan, dat is hartstikke belangrijk. Het heeft zijn lening kunnen aflossen. Dat is ook heel belangrijk. Maar aan essentiële voorwaarden is niet voldaan. KLM geeft nog altijd te veel geld uit en dat maakt het bedrijf kwetsbaar. Het doel van de reddingsoperatie was om te voorkomen dat KLM morgen weer aanklopt voor steun. 'Het niet nakomen van de afspraken is schadelijk voor KLM, maar ook voor de reputatie van het bedrijfsleven. Dat is slecht voor de maatschappelijke acceptatie voor dit soort steunpakketten. Als je oog hebt voor je omgeving kun je dat geen succes noemen. Dat zeg ik niet om maar te blijven rammen op het bedrijf. Maar dit gaat om een van de grootste bedrijven van Nederland, dat zich niet aan regels houdt. Als staatsagent is het mijn taak dat voor het voetlicht te brengen.' U heeft dat meermaals geconstateerd, maar u had verder geen enkele mogelijkheid om sancties op te leggen. Is dat frustrerend? 'Ik heb met mijn rapporten transparantie kunnen bevorderen. Dat is op zichzelf al de moeite waard. Het is geen financiële boete, maar al die aandacht heeft toch een effect op een overtreder. Die reputatieschade moet je niet onderschatten. De financiële markten gaan nadenken: wat is dat toch voor bedrijf? Dat het allemaal voor noppes is geweest, dat denk ik niet.' In het laatste rapport suggereert u dat het kabinet KLM voor de rechter moet slepen. Denkt u dat het dat zal doen? 'Ik heb een aantal opties voorgelegd. De Nederlandse staat is een grote aandeelhouder van KLM, dus je hebt macht. Ook in het contract staat dat je bij overtreding van de voorwaarden naar de rechter kunt stappen. Het kabinet is nu aan het inventariseren wat het daarmee gaat doen. Ongetwijfeld zal men nog meer bedenken, zoals het aansprakelijk stellen van bestuurders. Dat is niet aan mij als staatsagent. Mijn particuliere mening? Dit gaat over het gezag van de overheid. En op zijn Amsterdams, als je ziet dat iemand daar maling aan heeft, dan kun je twee dingen doen. Of zorgen dat je dat gezag bevestigt, of het laten gebeuren. Ik denk dat mensen verwachten dat de overheid haar gezag doet gelden.' KLM wil niet reageren op de in het interview geuite kritiek van de staatsagent. WELKE GESCHONDEN AFSPRAKEN ZAG KREMERS? 1. Piloten en andere goed verdienende personeelsleden hebben in 2022 10 tot 15 procent te veel betaald gekregen. Die loonstijgingen waren niet conform de afspraken, die tussentijds waren aangepast voor inflatie. 2. Medewerkers kregen over 2022 winstdeling uitgekeerd. Dat was verboden. 3. KLM bezuinigt niet voldoende. Het bedrijf geeft in 2023 en 2024 respectievelijk 250- en 475 miljoen euro te veel uit. Dat gaat tegen de bezuinigingsafspraken in. 4. Bijna 700 KLM-piloten en cabinepersoneel wonen buiten Nederland, waar ze vaak minder belasting betalen. Door dit personeel gratis vliegtickets te geven tussen hun woonplaats en Schiphol, faciliteert het bedrijf mogelijke belastingontwijking. Deze regeling zou volgens de afspraken worden afgeschaft.