Een radicaal nieuwe bestuurscultuur, behalve voor Schiphol

Premier Mark Rutte beloofde een radicaal nieuwe bestuurscultuur. Meer openheid, meer debat, meer oog voor de burger. Nu, zo’n twee jaar na de val van zijn vorige kabinet, blijkt het in het dossier luchtvaart vooral meer van hetzelfde. Het schiphollen gaat gewoon door. Dat bleek eerder deze week toen minister Mark Harbers (Infrastructuur, VVD) stukken naar de Tweede Kamer stuurde over de volgende verruiming van de geluidsnormen voor Schiphol. Grote delen van de informatie waren zwartgelakt. De vraag van GroenLinks-kamerlid Suzanne Kröger om alsnog de volledige informatie te mogen ontvangen, werd actief weggestemd door coalitiepartners VVD en D66, terwijl CDA zich stil hield. Resultaat: Kröger – en daarmee heel Nederland – wordt essentiële informatie onthouden, in strijd met de regels die gelden voor beslisnota’s die aan de Kamer worden gestuurd. In de Kamerstukken legt Harbers uit dat hij start met een ‘experimenteerregeling’ op Schiphol. De nieuwe uitzondering op de geluidsregels is nodig omdat de minister – onder druk van rechtszaken en een waarschuwing van de Inspectie Leefomgeving & Transport – heeft toegezegd het ‘anticiperend’ (lees: niet) handhaven te stoppen. Vanaf eind dit jaar moet Schiphol weer gewoon gaan voldoen aan de democratisch vastgestelde regels. 400.000 vluchten onmogelijk onder gemaakte afsprakenProbleem daarbij is dat binnen die regels niet eens 400.000 vluchten mogelijk zijn. Dat was schrikken op het luchtvaartminnende ministerie van Infrastructuur (I&W), omdat eerdere berekeningen aangaven dat de gewenste 440.000 vluchten prima binnen de regels zouden passen. Adviesbureau To70 het zo becijferd, maar in de rekensom bleek een grove fout te zitten. Het was de eerste rekenfout van To70 – voor zover ons bekend – die uitviel in het voordeel van omwonenden in plaats van van Schiphol. I&W wil echter koste wat kost vasthouden aan minimaal 440.000 vluchten, volgens eigen zeggen omdat dit aantal nodig is om de hubfunctie van KLM en Schiphol te kunnen voortzetten. Dat is het model waarbij buitenlandse reizigers door KLM voor een overstap naar Schiphol worden gelokt met extreem goedkope tickets. Zogenaamd om het netwerk van ‘belangrijke’ bestemmingen in stand te houden, maar wat is belangrijk aan een bestemming waarvoor nauwelijks reizigers uit ons land te vinden zijn? Nieuwe listEr moest dus een list komen om toch 440.000 vluchten op Schiphol te faciliteren, ondanks de knellende geluidsnormen. Die werd gevonden in de ‘experimenteerregeling’ die nu plots uit de lucht komt vallen en die het ministerie voor maximaal twee jaar wil instellen. Het experiment bestaat uit twee maatregelen: de krimp naar 440.000 gaat in eerste instantie niet door en wordt een krimp tot 460.000 vluchten en tegelijkertijd krijgt Schiphol extra ruimte om nog meer herrie te maken. De facto is dit gewoon de voortzetting van het geldende gedoogbeleid waardoor Schiphol al jarenlang 100.000 vluchten teveel faciliteert. De stukken over dit nieuwste konijn uit de hoge hoed van minister Harbers werden eind vorige week naar de Tweede Kamer gestuurd. Daarin was echter niets te vinden over de fout van To70, terwijl dat zeer relevante informatie is. Evenmin besprak Harbers vorige week de miscalculatie in het schriftelijk overleg met de Tweede Kamer, terwijl dat overleg nota bene ging over het krimpbesluit. Hij durfde zelfs te beweren dat de experimenteerregeling al eerder was aangekondigd – een flagrante leugen. Gekozen voor scenario dat Schiphol het beste uitkomtEn nu ligt dus ineens de experimenteerregeling op tafel. Uit de wel leesbare delen valt op te maken welke scenario’s zijn onderzocht en dat het simpelste scenario – directe krimp naar 440.000 vluchten – inmiddels is afgeschoten. In totaal heeft I&W vier scenario’s bestudeerd. Uiteindelijk werd gekozen voor het model dat de meeste voordelen biedt voor Schiphol en KLM en (dus) tegelijkertijd de minste voor omwonenden. Van alle scenario’s werden de voor- en nadelen beschreven in de bijbehorende beslisnota. Alleen was er met die beslisnota’s één probleem: grote delen ervan waren zwartgelakt door de ambtenaren van I&W. Informatie die kennelijk niet toevertrouwd kan worden aan de Tweede Kamer, de hoogste macht in ons land. De Kamer wordt dom gehouden, leidend tot het verzoek van kamerlid Kröger om alles te mogen inzien. Stapels problemenUit de context kunnen we opmaken dat onder de zwarte lak tal van problemen schuilgaan waarmee Schiphol kampt: de missende natuurvergunning, het onrechtmatige luchthavenverkeersbesluit, de uitkoop van boeren, de overheveling van vluchten naar Lelystad Airport en de illegaal aangelegde Polderbaan. Maar hoe het precies zit en welke listen de I&W-ers hebben verzonnen om de bestuurlijke spaghetti te ontwarren, dat moet kennelijk verborgen blijven. Beslisnota’s worden nog niet zo heel lang naar de Kamer gestuurd. Het zijn ambtelijke stukken waarin aan een minister wordt uitgelegd waarom bepaalde keuzes in het beleid zijn gemaakt en hoe hij deze kan verkopen aan parlement en publiek. Het meesturen aan de Kamer is een uitvloeisel van de parlementaire enquête naar het kindertoeslagschandaal. Die commissie adviseerde dat het openbaren van de nota’s bij zou dragen aan het debat – ook al of juist omdat dergelijke nota’s ook vaak de wat minder positieve gevolgen van het beleid toelichten. Dat bevordert de transparantie en daarmee het vertrouwen in de politiek, zo was de gedachte. Het advies werd gesteund door de Raad van State. “Het openbaar maken van ambtelijke beslisnota’s [..] biedt inzicht in de afwegingen achter de besluitvorming: de feiten, óók de feiten die mogelijk soms niet goed uitkomen, de risico’s, de alternatieven en de argumenten pro en contra”, zo heette het. Slechte argumenten voor ruimere geluidsgrenzenIn het geval van de opnieuw ruimere geluidsgrenzen voor Schiphol komen de argumenten voor en tegen kennelijk zo slecht uit dat deze vrijwel volledig zijn zwartgelakt. Dat gaat in tegen het vastgestelde beleid. Daarin staat immers duidelijk beschreven dat “uitsluitend het belang van de staat het verstrekken van (delen van) de beslisnota’s in de weg staat”. Bovendien moet per zwartgelakte alinea worden gemotiveerd waarom deze niet openbaar wordt gemaakt. Weglakken is een zwaar middel dat alleen goed onderbouwd en selectief mag worden ingezet. De motivatie om grote delen van deze nota te verbergen is echter in geen velden of wegen te bekennen. Kamerleden kunnen – ook zonder meerderheid – op hun strepen blijven staan en het kabinet dwingen om zich aan de regels te houden voor het openbaar maken van de beslisnota’s. Er is voor hen sprake van recht op inzage en daarop kan ieder individueel Kamerlid een beroep doen. Het weglaten van grote delen van de beslisnota’s over de experimenteerregeling is kennelijk een staatsbelang, althans zo menen de luchtvaartknuffelaars op het ministerie van I&W. Het Nederlandse parlement pikt deze gang van zaken en laat de minister er vooralsnog mee wegkomen, zodat hij zijn experiment met de gezondheid van omwonenden kan inzetten. Het achterhouden van informatie voor de Kamer en het plotseling op de proppen komen met de experimenteerregeling is niet alleen achterbaks richting het parlement, maar vooral ook richting al die omwonenden die weer niet krijgen wat hen vorig jaar beloofd is.