Gaan ze nou wéér zeggen dat ze het niet geweten hebben?? Dit stond in de NRC van 20 juni 2022: Omwonenden van Schiphol die voor langere tijd zijn blootgesteld aan ultrafijnstof uit vliegtuigen, hebben mogelijk een verhoogde kans op hart- en vaatziekten. Ook kan de uitstoot van ultrafijnstof schadelijk zijn voor de gezondheid van ongeboren kinderen. Dat concludeert het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in een onderzoek naar de gezondheidseffecten van ultrafijnstof op de langere termijn in dertig gemeenten rond Schiphol. Het RIVM wilde het onderzoek pas dinsdag publiceren, maar bevestigde maandag al de uitkomsten na publicaties in de pers. De studie naar de langetermijneffecten is het tweede en laatste deel van RIVM-onderzoek naar ultrafijnstof en de luchtvaart. In 2019 publiceerde het instituut al over de gevolgen op de korte termijn. „Mensen die in de buurt van Schiphol wonen staan regelmatig bloot aan verhoogde concentraties van ultrafijn stof [sic]”, stelde het RIVM al in 2019. Kinderen kunnen bijvoorbeeld meer last hebben van luchtwegklachten, zoals kortademigheid en piepende ademhaling. Ook gebruiken kinderen meer medicijnen als de uitstoot in hun omgeving hoger is. Het onderzoek is relevant voor de discussie over de toekomst van Schiphol. De studie bevestigt het beeld dat de luchthaven een negatief effect heeft op een „aantrekkelijke en gezonde leefomgeving”. Zo formuleert het kabinet altijd een van de vier publieke belangen die het weegt in het debat over Schiphol. De andere zijn veiligheid, verbondenheid met de wereld en duurzaamheid. Schiphol mocht altijd groeien van achtereenvolgende kabinetten, maar dat beleid lijkt nu niet langer houdbaar vanwege stikstofuitstoot, geluidshinder en in breder verband de klimaatdoelstellingen. Minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat, VVD) zou het aantal vluchten op Schiphol daarom met circa 10 procent willen beperken. Een dezer weken wordt daarover een besluit verwacht. De structurele krimp staat los van de tijdelijke beperkingen vanwege de vakantiedrukte. In de Luchtvaartnota die het vorige kabinet in 2020 publiceerde, staat al dat rond luchthavens een hogere concentratie ultrafijnstof wordt gemeten. „Deze voor het oog onzichtbare deeltjes kunnen schadelijk zijn voor de gezondheid”, aldus de nota. Voor het rapport in 2019 telde het RIVM het aantal ultrafijne stofdeeltjes op onder meer schoolpleinen in plaatsen rond Schiphol. Het nieuwe onderzoek naar de langere termijn is meer statistisch van aard; het combineert langjarige vluchtgegevens van Schiphol met medische data van onder meer het Centraal Bureau voor de Statistiek en de Gezondheidsmonitor. Zo valt uit te sluiten dat ultrafijnstof uit andere bronnen – wegvervoer, industrie, scheepvaart en mobiele werktuigen (graafmachines) – de conclusies beïnvloeden, zegt RIVM-onderzoeker Nicole Janssen. Het RIVM gebruikte de geanonimiseerde gegevens van circa twee miljoen inwoners in dertig gemeenten rond Schiphol. Ultrafijnstof is het aantal zeer kleine deeltjes in de lucht (kleiner dan 0,1 micrometer). Het komt vrij bij verbrandingsprocessen, onder meer van auto’s en vliegtuigen. Anders dan roet en fijn stof heeft ultrafijnstof nauwelijks gewicht. Het is daarom lastig te meten. Naar uitstoot door vliegverkeer wordt pas sinds een jaar of tien gekeken. De eerste studies vonden plaats bij het vliegveld van Los Angeles. Vooral opstijgende vliegtuigen – die vol gas geven en veel kerosine verbruiken – veroorzaken veel uitstoot van ultrafijnstof. Ultrafijnstof is zo klein dat het via de longblaasjes direct de bloedbaan in kan. Het maakt ultrafijnstof volgens milieuorganisaties de meest schadelijke vorm van luchtverontreiniging. Nicole Janssen van het RIVM vond indicatief bewijs dat jarenlange blootstelling aan ultrafijnstof omwonenden van Schiphol een hogere kans geeft op hart- en vaatziekten en zwangere vrouwen en foetussen op gezondheidsschade. Hoe dichter je woont bij de luchthaven, hoe meer ultrafijnstof je dagelijks binnenkrijgt. Voor het ontstaan van andere gezondheidseffecten, bijvoorbeeld op de longen en de zenuwen, vond ze onvoldoende bewijs. Het onderzoek uit 2019 liet echter al zien: als je last hebt van astma of andere longklachten, wordt dat zeker niet beter als je dicht bij Schiphol woont. In oktober 2021 vroeg ook de Gezondheidsraad aandacht voor de schadelijke effecten van ultrafijnstof. De raad concludeerde in het advies Risico’s van ultrafijn stof in de buitenlucht dat langdurige blootstelling het risico op hart- en vaatziekten vergroot. Ook is er een verhoogde kans op longaandoeningen. Afwachten is geen optie, aldus het adviesorgaan. Om de blootstelling aan ultrafijnstof te verminderen, is het nodig de uitstoot van verbrandingsmotoren sterk te verminderen, stelde de Gezondheidsraad. „In de luchtvaart kan de uitstoot worden teruggedrongen door bijvoorbeeld minder vliegbewegingen en het gebruik van kerosine met een lager zwavelgehalte.” Bij de verbranding van zwavelarme kerosine komt minder ultrafijnstof vrij dan bij gewone kerosine. De zwavelvrije variant kost echter meer. In Den Haag en op Schiphol wordt gesproken over het aanbieden van zwavelarme brandstof, maar zover is het nog niet. Als op Schiphol alleen nog maar duurdere zwavelarme kerosine verkrijgbaar zou zijn voor vertrekkende vliegtuigen, zou dat de concurrentiepositie van de luchthaven kunnen schaden. Vliegtuigen wijken dan uit naar andere luchthavens om te bunkeren, vreest Schiphol.